COPD và bốn biến chứng âm thầm gây nguy hiểm cho người bệnh

   Mỗi cơn ho, tiếng khò khè hay cảm giác hụt hơi khi leo cầu thang có thể là dấu hiệu cho thấy lá phổi đang cầu cứu. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) không chỉ làm người bệnh khó thở mà còn âm thầm kéo theo nhiều biến chứng nguy hiểm – từ tràn khí màng phổi, suy tim, giảm tuổi thọ đến tàn phế. Nhưng tin tốt là: vẫn có cách để sống khỏe và làm chậm tiến trình bệnh.

Vì sao COPD dễ dẫn đến biến chứng?

   COPD là tình trạng viêm mạn tính của đường thở và tổn thương phế nang khiến luồng khí ra vào phổi bị cản trở. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2024), đây là nguyên nhân tử vong đứng thứ tư toàn cầu, gây hơn 3,5 triệu ca tử vong mỗi năm. Bệnh không chỉ tấn công phổi, mà còn ảnh hưởng đến tim mạch, cơ xương và sức khỏe toàn thân.

   Nguyên nhân chủ yếu đến từ hút thuốc lá, ô nhiễm không khí, khói bếp, hoặc tiếp xúc hóa chất lâu dài. Khi phổi bị viêm và hẹp, không khí ra vào kém, lượng oxy trong máu giảm, khí CO₂ tăng, tạo nên chuỗi phản ứng domino: tim phải làm việc quá sức, phế nang giãn căng, cơ hô hấp suy yếu.

   Các đợt kịch phát (exacerbation) – tức là giai đoạn bệnh bùng lên với ho, khò khè, khó thở tăng – giống như “những cú giật” đẩy phổi tổn thương sâu hơn. Mỗi lần như vậy, phổi mất thêm một phần chức năng, làm nguy cơ biến chứng ngày càng lớn.

   Sáng kiến Toàn cầu về COPD (GOLD 2025) chỉ ra rằng người mắc COPD thường đối mặt với hàng loạt hậu quả: viêm phổi, tràn khí màng phổi, bệnh tim mạch, ung thư phổi và trầm cảm. Điều nguy hiểm là bệnh tiến triển âm thầm – nhiều người chỉ phát hiện khi đã mất hơn 50% chức năng phổi.

  Ở Việt Nam, theo các bác sĩ hô hấp, COPD đang tăng nhanh do tỷ lệ hút thuốc cao và ô nhiễm đô thị. Việc phát hiện muộn khiến phần lớn bệnh nhân nhập viện khi bệnh đã ở giai đoạn trung bình đến nặng – khi đó, các biến chứng đã bắt đầu xuất hiện

Bốn biến chứng thường gặp – nhận diện sớm để bảo vệ phổi và tim

Tràn khí màng phổi – khi phổi “xẹp” đột ngột

   Khi phế nang bị giãn và mỏng, chỉ cần một cơn ho mạnh hoặc gắng sức cũng có thể khiến chúng vỡ. Khí lọt ra khoang màng phổi, làm phổi xẹp lại. Người bệnh cảm thấy đau ngực nhói, khó thở dữ dội, vã mồ hôi, tím tái. Đây là tình huống cấp cứu, nếu không xử lý kịp thời có thể đe dọa tính mạng.

   Các chuyên gia GOLD khuyến cáo người bệnh COPD nên tránh các hoạt động gắng sức đột ngột và cần đi khám ngay khi xuất hiện cơn đau ngực bất thường.

Bệnh lý tim mạch – khi “phổi yếu” kéo tim mệt theo

   Phổi và tim như hai bánh răng vận hành song song. Khi phổi không cung cấp đủ oxy, tim phải tăng lực bơm, lâu ngày dẫn đến tăng áp động mạch phổi rồi suy tim phải (cor pulmonale).

   Người bệnh thường có biểu hiện phù chân, nặng ngực, hồi hộp, mệt mỏi khi gắng sức. Theo WHO, người mắc COPD có nguy cơ bệnh tim mạch cao gấp 2–3 lần người khỏe mạnh. Vì vậy, việc điều trị COPD cần luôn phối hợp giữa bác sĩ hô hấp và tim mạch để tránh “vòng xoắn bệnh lý”.

Giảm tuổi thọ – khi các biến chứng cộng hưởng

   Nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy người mắc COPD nặng có tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ khoảng 30–50%, tùy mức độ tổn thương phổi và tần suất đợt cấp. Nguyên nhân tử vong không chỉ là suy hô hấp, mà còn do viêm phổi, rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, hoặc ung thư phổi – những biến chứng thường song hành.

   Tuy nhiên, theo các thử nghiệm lâm sàng nổi tiếng (MRC và NOTT), liệu pháp oxy dài hạn cho bệnh nhân thiếu oxy nặng có thể kéo dài tuổi thọ đáng kể, chứng minh rằng tiên lượng COPD hoàn toàn có thể cải thiện nếu điều trị đúng cách.

Tàn phế – khi mỗi hơi thở trở thành gánh nặng

   Khó thở kéo dài khiến người bệnh giảm vận động, cơ yếu đi, tâm trạng sa sút. Theo GOLD, phục hồi chức năng hô hấp (PR) giúp cải thiện khả năng gắng sức, giảm khó thở và nâng chất lượng cuộc sống, đặc biệt nếu bắt đầu sớm.

   Ở Việt Nam, nhiều bệnh viện lớn đã triển khai chương trình tập thở, đi bộ ngắn, tập cơ hô hấp và giáo dục tự quản tại nhà .

Dấu hiệu “đỏ” cần đi cấp cứu ngay

• Khó thở tăng nhanh, không đỡ dù đã dùng thuốc hít.
• Đau ngực đột ngột, vã mồ hôi.
• Tím môi, đầu chi, lẫn, hoặc buồn ngủ bất thường.
• Đờm đổi màu vàng–xanh, có máu hoặc sốt cao.
• Phù chân, mệt nặng, tim đập nhanh, hồi hộp liên tục.

Đừng cố chịu. Mỗi phút chậm trễ có thể khiến phổi mất thêm một phần chức năng.

Sống chủ động với COPD – những giải pháp dễ làm mỗi ngày

   Không cần những thay đổi quá lớn – chỉ cần kiên trì từng bước nhỏ mỗi ngày, người mắc COPD vẫn có thể “thở nhẹ” hơn và sống trọn vẹn hơn.

Giữ không khí trong lành – lá phổi cần môi trường sạch

   Ngôi nhà là nơi bạn hít thở phần lớn thời gian, nên chất lượng không khí trong nhà quyết định rất nhiều đến tiến triển bệnh.

   Hãy tránh xa khói thuốc, khói bếp, bụi, nước hoa xịt phòng hay chất tẩy rửa có mùi nồng. Mở cửa sổ để thông gió hoặc dùng máy lọc không khí, thay bộ lọc HEPA định kỳ nếu có.

   Trước khi ra ngoài, kiểm tra chỉ số chất lượng không khí (AQI) trên điện thoại – nếu trời ô nhiễm, nên giảm thời gian ra đường hoặc đeo khẩu trang chuyên dụng (loại N95 trở lên). Những điều nhỏ ấy chính là “áo giáp” bảo vệ phổi mỗi ngày.

Tập thở đúng cách

   Bài tập thở mím môi (pursed-lip breathing) là “vũ khí bí mật” của người COPD. Hít vào nhẹ bằng mũi, rồi thở ra từ từ qua môi hơi mím lại, gấp đôi thời gian hít vào. Kỹ thuật này giúp mở rộng đường thở, giảm ứ khí và khiến bạn cảm thấy đỡ mệt hơn.

   Khi leo cầu thang hay làm việc nặng, giữ tư thế đứng thẳng, vai thả lỏng, thở đều. Nếu thấy hụt hơi, ngồi nghỉ, tựa lưng và tiếp tục thở chậm. Dành 5 phút buổi sáng để tập hít – thở sâu, vừa là khởi động cho phổi, vừa giúp tinh thần bình an.

Vận động nhẹ nhàng nhưng kiên trì

   Nhiều người COPD sợ vận động, nhưng ít hoạt động lại khiến phổi yếu đi nhanh hơn. Hãy bắt đầu bằng những bài tập nhẹ: đi bộ chậm quanh nhà, đạp xe tại chỗ, tập giơ tay – co chân.

   Nếu chưa đủ sức cho 30 phút liên tục, chia nhỏ thành 3 lần mỗi ngày, mỗi lần 10 phút. Điều quan trọng là tập luyện đều đặn, không ngắt quãng.

Ăn uống đúng cách

   Phổi yếu sẽ phải làm việc vất vả hơn nếu cơ thể quá nặng hoặc quá gầy.

• Nếu thừa cân, hãy giảm dần bằng chế độ ăn nhiều rau xanh, hạn chế đồ chiên rán và đường ngọt.
• Nếu thiếu cân, bổ sung đạm, trứng, sữa, cá, thịt nạc… vì cơ hô hấp cũng cần năng lượng để hoạt động.
• Uống đủ nước (6 – 8 ly mỗi ngày) giúp làm loãng đờm, dễ khạc hơn – nhưng đừng uống quá no trước bữa ăn để tránh cảm giác nặng ngực.

Theo dõi sức khỏe toàn thân – không chỉ chăm mỗi lá phổi

   COPD thường “đi cùng” với tim mạch, loãng xương, trào ngược dạ dày – thực quản hoặc trầm cảm. Vì vậy, kiểm tra định kỳ phổi – tim – xương – dinh dưỡng là việc nên làm đều đặn.

   Nếu có máy đo SpO₂, hãy theo dõi khi cảm thấy mệt hay khó thở bất thường; nếu chỉ số thấp, báo bác sĩ ngay.

Giữ tinh thần lạc quan

   Người COPD dễ mệt, ít ra ngoài, lâu dần có thể thấy buồn và cô lập. Gặp gỡ bạn bè, trò chuyện với người thân hoặc tham gia nhóm hỗ trợ sẽ giúp bạn cảm thấy được chia sẻ và động viên hơn.

   Ngoài ra, hãy tìm cho mình “liều thuốc tinh thần” mỗi ngày: nghe nhạc nhẹ, đọc sách, ngồi thiền hoặc tập thở thư giãn. Ngủ đủ giấc – ít nhất 7 tiếng mỗi đêm – giúp phổi và cơ thể phục hồi tốt hơn.

Chuẩn bị “túi sơ cứu” cho đợt cấp

   Đợt cấp COPD có thể bùng phát bất ngờ, nên hãy luôn có sẵn một túi nhỏ bên mình gồm: thuốc hít cơn cấp, danh sách thuốc đang dùng, số điện thoại bác sĩ hoặc người thân và sổ theo dõi triệu chứng.

   Ghi rõ các dấu hiệu cảnh báo đã được bác sĩ hướng dẫn: ho nhiều hơn, đờm đổi màu, khó thở tăng – khi đó hãy xử trí theo kế hoạch hành động hoặc đi cấp cứu nếu triệu chứng nặng.

   Những biến chứng của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính luôn âm thầm tiến gần khi ta buông lơi chăm sóc. Nhưng nếu biết cách hít thở đúng, vận động vừa sức, giữ không khí sạch và tinh thần thoải mái – người bệnh hoàn toàn có thể sống khỏe, tránh xa các biến chứng nguy hiểm của bệnh.