Chữa bệnh bằng AI: Nhiều người phải trả giá đắt

    Chỉ trong vài tháng, các bệnh viện lớn tại TP.HCM và Hà Nội ghi nhận nhiều ca nhập viện muộn bất thường, và điểm chung nằm ở một chi tiết tưởng vô hại: tất cả đều tìm đến ứng dụng AI trước khi đến bác sĩ. Từ những màn tư vấn tự tin, mạch lạc, đến những kết luận nghe như chuyên gia, AI đang dần trở thành “cửa đầu tiên” mà người bệnh tìm tới. Nhưng phía sau sự tiện lợi ấy là những nguy cơ đang âm thầm xuất hiện.

Hình ảnh người đi mua theo đơn thuốc AI đang gây chú ý trên mạng xã hội.

Chữa bệnh bằng AI: Nhiều người phải trả giá đắt

   Sự bùng nổ của AI khiến chúng nhanh chóng trở thành nguồn tham khảo quen thuộc trong đời sống. Nhưng ở phòng khám tâm thần tại TP.HCM, bác sĩ lại nhìn thấy một lát cắt hoàn toàn khác: số bệnh nhân trẻ nhập viện trong tình trạng trầm cảm hoặc rối loạn lo âu nặng tăng lên, và không ít người trong số đó thừa nhận họ đã “nói chuyện” với ChatGPT thay vì tìm đến bác sĩ.

    Trong số đó có chị Mai, 25 tuổi, ngụ tại quận Bình Thạnh. Sáu tháng trước, Mai mất việc và rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài. Ngại gặp chuyên gia tâm lý và sợ bị đánh giá, chị tìm đến ChatGPT để giải tỏa. AI trả lời như một người bạn biết lắng nghe và đưa ra lời khuyên trấn an. Ban đầu mọi thứ có vẻ ổn. Nhưng AI không thể nhận biết mức độ leo thang của rối loạn cảm xúc, không biết Mai mất ngủ nhiều ngày, không biết chị bắt đầu có ý nghĩ tiêu cực.

   Đến khi Mai hoảng loạn giữa đêm, khó thở và tưởng mình sắp ngừng tim, gia đình mới đưa chị vào viện. Chẩn đoán: rối loạn lo âu kèm dấu hiệu trầm cảm, nặng hơn đáng kể so với giai đoạn khởi phát.

  Ở Hà Nội, trong phòng khám nam khoa, bác sĩ nhận bệnh nhân 38 tuổi nhập viện với tình trạng rối loạn cương dương kéo dài. Trước đó, anh đang đáp ứng tốt với phác đồ. Nhưng chỉ vì một câu trả lời từ AI cảnh báo thuốc “có thể gây tổn thương giác mạc” – thông tin không hề đúng – anh tự ý dừng thuốc. Chỉ sau vài tuần, tình trạng trở nặng, đòi hỏi điều trị kéo dài và tốn kém hơn nhiều.

   Trong khoa Nội tiết, các bác sĩ cũng chứng kiến một thực tế tương tự. Một phụ nữ 42 tuổi mắc tiểu đường từng được kiểm soát tốt, nhưng sau khi hỏi AI, chị tin rằng “nên tạm dừng thuốc để thanh lọc cơ thể”. Chị nhập viện trong tình trạng đường huyết tăng nguy hiểm, sát ngưỡng hôn mê. Một bệnh nhân 38 tuổi bị rối loạn lipid máu cũng từ bỏ statin sau khi AI gợi ý dùng thảo dược. Hệ quả là mảng xơ vữa phát triển nhanh, gây hẹp động mạch vành, phải can thiệp mạch.

   Những ca bệnh này cho thấy một xu hướng rất rõ: AI đang được xem như nơi “khám đầu tiên”, nhưng lại không đủ năng lực để làm vai trò đó.

Rủi ro từ việc tự chẩn đoán bằng AI

   Mặc dù AI tạo cảm giác thông thạo và thuyết phục, nhưng cách thức hoạt động của nó mang nhiều hạn chế khiến việc tự chẩn đoán trở nên nguy hiểm.

Sai lệch chẩn đoán do thiếu thông tin cá nhân hóa

   Một phân tích trên tạp chí PLOS ONE cho thấy mô hình ChatGPT chỉ chẩn đoán đúng khoảng 49% khi được cung cấp mô tả triệu chứng giống người bệnh ngoài đời. Con số này thấp hơn nhiều so với các yêu cầu chẩn đoán lâm sàng trong thực tế.

   Nguyên nhân chủ yếu:

• Người dùng mô tả triệu chứng không đầy đủ hoặc không chính xác.
• AI không có dữ liệu về bệnh sử, thuốc đang dùng, dị ứng, yếu tố nguy cơ trong gia đình.
• Không có khả năng đánh giá dấu hiệu cảnh báo: thở gấp, da tái, huyết áp giảm, tri giác thay đổi…
• Không phân biệt được mức độ khẩn cấp – điều có thể quyết định tính mạng bệnh nhân.

   Khi thiếu những mảnh ghép then chốt này, AI rất dễ đưa ra kết luận sai hoặc đánh giá thấp mức độ nghiêm trọng. Mặc dù câu trả lời của AI có thể nghe hợp lý, nhưng đó chỉ là kết hợp ngôn ngữ dựa trên xác suất.

Trì hoãn khám chữa – đánh mất “giờ vàng”

   Vấn đề lớn nhất không chỉ nằm ở sai sót chẩn đoán mà ở tâm lý chủ quan sau khi nhận được lời khuyên từ AI. Hệ thống y tế Yale–New Haven (Mỹ) từng cảnh báo rằng tự chẩn đoán bằng AI có thể khiến người bệnh đánh giá sai mức độ nghiêm trọng và trì hoãn gặp bác sĩ.

   Tình huống này đặc biệt nguy hiểm trong các bệnh:

• Tim mạch (đau thắt ngực, nhồi máu cơ tim).
• Thần kinh (đột quỵ, liệt nửa người).
• Nhiễm trùng nặng.
• Biến chứng cấp của tiểu đường.

Khi thấy dấu hiệu nguy hiểm người bệnh phải đi khám ngay.

   Nhiều trường hợp ghi nhận người bệnh tìm tới AI trước, tự trấn an rằng “không sao” và bỏ lỡ thời điểm can thiệp tối ưu. Khi đến bệnh viện, bệnh đã chuyển nặng hơn, việc điều trị phức tạp và tốn kém hơn nhiều.

   Trong sức khỏe tinh thần, rủi ro còn rõ rệt hơn. AI có thể cung cấp lời khuyên mang tính động viên, nhưng không có khả năng đánh giá nguy cơ tự tử hay phát hiện trạng thái mất kiểm soát. Người bệnh lo âu hoặc trầm cảm thường tin rằng AI “hiểu mình”, nhưng chính sự thay thế đó khiến họ bỏ qua điều trị chuyên khoa – vốn rất cần tương tác con người và theo dõi sát sao.

Rủi ro pháp lý và quyền riêng tư: khoảng trống chưa được lấp đầy

   Một tổng quan gần đây đăng trên Archives of Public Health nêu rõ các công cụ AI y tế hiện đối mặt với nhiều vấn đề liên quan đến bảo mật dữ liệu, khả năng bịa đặt thông tin và nguy cơ đưa ra lời khuyên không an toàn.

   Bên cạnh đó, bài phân tích trên Medscape cũng nhấn mạnh rủi ro pháp lý khi bệnh nhân làm theo lời khuyên từ AI. Nếu hậu quả xảy ra, ai chịu trách nhiệm? Nhà sản xuất? Người dùng? Hay không bên nào? Hiện chưa có khung pháp lý nhất quán để xử lý các tình huống này.

   Khi đặt niềm tin vào AI, người dùng cần ý thức rằng dữ liệu cá nhân – bao gồm cả thông tin sức khỏe nhạy cảm – có thể được lưu trữ, phân tích hoặc sử dụng theo những cách họ không ngờ tới nếu không được bảo vệ đúng chuẩn.

Giới hạn an toàn khi sử dụng AI trong y tế

   Tiến sĩ – bác sĩ Ngô Thị Kim Oanh (Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM – cơ sở 3) khuyến cáo người dân chỉ nên coi AI là công cụ hỗ trợ thông tin, không phải công cụ chẩn đoán hay điều trị. Một số nguyên tắc bà đặc biệt lưu ý:

• Chỉ sử dụng AI để tham khảo thông tin tổng quan: như hiểu về bệnh lý, cơ chế hoạt động của thuốc, chế độ ăn uống hoặc lối sống hỗ trợ điều trị. Những thông tin này chỉ mang tính bổ sung, không dùng làm căn cứ để tự đưa ra quyết định y khoa.
• Tuyệt đối không tự điều chỉnh đơn thuốc: bao gồm thay đổi liều, thời gian uống, loại thuốc hoặc tự ngừng thuốc. Mỗi loại thuốc đều được bác sĩ kê dựa trên tình trạng bệnh, tiền sử và các nguy cơ cá nhân. Việc tự ý thay đổi có thể làm giảm hiệu quả điều trị hoặc gây tác dụng phụ nghiêm trọng.
• Chỉ nên tham khảo thông tin từ nguồn y khoa đáng tin cậy: Các mô hình AI phổ thông không được xây dựng từ dữ liệu lâm sàng chuyên sâu và có thể đưa ra gợi ý thiếu chính xác hoặc không phù hợp với từng trường hợp bệnh cụ thể.
• Cảnh giác với các “bài thuốc”, mẹo chữa bệnh hay phương pháp điều trị “thần kỳ” mà AI gợi ý. Nếu thông tin thiếu căn cứ khoa học hoặc không rõ nguồn gốc, người bệnh nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi áp dụng để tránh rủi ro.

   Một nguyên tắc rất dễ nhớ: Hỏi AI để hiểu thêm. Gặp bác sĩ khi cơ thể có vấn đề.

AI giúp bạn nắm thông tin rõ hơn, nhưng bác sĩ mới là người kết luận và chịu trách nhiệm về sức khỏe của bạn.

   AI mở ra nhiều tiện ích trong chăm sóc sức khỏe, nhưng sự tiện lợi ấy không thể thay thế một lần thăm khám thật. Công nghệ có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bệnh tật, nhưng quyết định điều trị luôn cần đến kinh nghiệm và trách nhiệm của bác sĩ. Vì thế, hãy dùng AI một cách thông minh. Sức khỏe luôn xứng đáng được bảo vệ bằng sự thận trọng.