Tiền đái tháo đường – “vùng xám” khiến gan âm thầm nhiễm mỡ

Mục lục [Ẩn]

Ít ai ngờ rằng, khi đường huyết chỉ hơi cao một chút, chưa đủ để gọi là tiểu đường, thì lá gan của bạn đã có thể bị ảnh hưởng. Các nghiên cứu mới đây cho thấy: hơn một nửa số người ở giai đoạn tiền đái tháo đường đã mắc gan nhiễm mỡ chuyển hóa – một con số đáng báo động nhưng thường bị bỏ qua trong các buổi khám sức khỏe định kỳ.

Khi “tiền đái tháo đường” không còn là vùng an toàn

Khái niệm tiền đái tháo đường thường bị hiểu sai là “chưa bị bệnh”. Thực tế, đây là giai đoạn cảnh báo đỏ, khi đường huyết đã cao hơn bình thường nhưng chưa vượt ngưỡng tiểu đường. Nếu phát hiện ở thời điểm này, cơ thể vẫn có khả năng đảo ngược tình trạng, chỉ cần người bệnh thay đổi thói quen ăn uống và vận động hợp lý.

Tuy nhiên, nghiên cứu được trình bày tại Hội nghị Khoa học thường niên của Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn (10/2025) đã khiến giới chuyên môn giật mình: 61% người tiền đái tháo đường đã mắc gan nhiễm mỡ liên quan rối loạn chuyển hóa. Con số này cao gấp đôi tỷ lệ gan nhiễm mỡ trong cộng đồng chung (chỉ khoảng 25–30%).

Điều này cho thấy, “vùng xám” giữa khỏe mạnh và bệnh lý không hề an toàn như ta tưởng. Dù đường huyết chưa đủ cao để gọi là tiểu đường, các rối loạn chuyển hóa trong cơ thể đã âm thầm bắt đầu phá hủy gan – cơ quan đóng vai trò trung tâm trong việc chuyển hóa năng lượng, lọc độc tố và điều hòa đường máu.

Gan nhiễm mỡ – mặt trái của đời sống hiện đại

Trước đây, người ta gọi tình trạng này là gan nhiễm mỡ không do rượu. Nhưng giới y học nay dùng thuật ngữ chính xác hơn: “gan nhiễm mỡ liên quan rối loạn chuyển hóa”. Tên gọi mới này cho thấy, nguyên nhân không chỉ đến từ rượu bia, mà là kết quả của một chuỗi mất cân bằng trong cơ thể: béo phì, mỡ máu cao, tăng huyết áp, đường huyết rối loạn…

Một chế độ ăn nhanh, giàu năng lượng nhưng nghèo dinh dưỡng – cộng với việc ngồi nhiều, ít vận động – khiến gan phải làm việc quá tải. Lượng đường và mỡ dư thừa được chuyển hóa thành triglyceride và “cất giữ” trong tế bào gan. Lâu ngày, gan trở nên béo, cứng và giảm khả năng thải độc.

Bác sĩ Đinh Thị Xuân Mai (Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn) cảnh báo: “Ngay cả người gầy vẫn có thể mắc gan nhiễm mỡ nếu ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, chiên rán, hoặc uống rượu bia thường xuyên”.

Các thống kê từ nghiên cứu cũng cho thấy:

Người béo phì có nguy cơ mắc gan nhiễm mỡ cao gấp gần 4 lần so với người bình thường.
Người có chỉ số triglyceride cao – tức là rối loạn mỡ máu – có nguy cơ cao hơn 2,5 lần.

Đáng nói, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển âm thầm thành viêm gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan nếu không được kiểm soát kịp thời. Đồng thời, nó cũng thúc đẩy nhanh quá trình chuyển sang đái tháo đường type 2, vì gan mất khả năng điều hòa đường huyết hiệu quả.

Hồi sinh lá gan từ những thay đổi nhỏ

Tin vui là cả tiền đái tháo đường lẫn gan nhiễm mỡ chuyển hóa đều có thể đảo ngược nếu phát hiện sớm. Cơ thể con người có khả năng tự chữa lành đáng kinh ngạc – vấn đề là ta có chịu “phanh lại” đúng lúc hay không.

Các chuyên gia nội tiết và gan mật đều thống nhất: chìa khóa nằm ở ba trụ cột vàng – giảm cân khoa học, ăn uống tỉnh táo và vận động đều đặn.

Giảm cân hợp lý – bước đầu tiên “giải phóng” cho gan

Mỡ thừa không chỉ nằm ở bụng hay đùi, mà còn len lỏi trong từng tế bào gan. Vì thế, giảm cân là liều thuốc tự nhiên mạnh nhất để gan bắt đầu “thở lại”.

Chỉ cần giảm 5 – 7% trọng lượng cơ thể (tức 3 – 5 kg với người nặng 70kg) đã đủ giúp giảm rõ rệt lượng mỡ trong gan và cải thiện độ nhạy insulin – yếu tố kiểm soát đường huyết.

Cách làm đúng là:

Ăn đủ ba bữa chính, hạn chế ăn đêm.
Giảm dần khẩu phần tinh bột trắng (gạo trắng, bánh mì trắng) – thay bằng gạo lứt, yến mạch, khoai lang.
Cắt giảm 200–300 kcal mỗi ngày, tương đương một ly trà sữa hoặc hai lát bánh ngọt.
Uống đủ nước, ngủ đủ giấc – vì thiếu ngủ cũng khiến hormone kiểm soát đói bị rối loạn.

“Không cần giảm cân quá nhanh,” bác sĩ Đinh Thị Xuân Mai lưu ý. “Quan trọng là giảm đều, bền vững và không để cơ thể bị stress, vì stress cũng làm tăng đường huyết và mỡ gan.”

Ăn uống lành mạnh và “tỉnh táo” – không phải kiêng, mà là chọn

Gan là trung tâm lọc và chuyển hóa của cơ thể. Mọi thứ ta ăn đều đi qua gan – vì vậy thực đơn mỗi ngày chính là đơn thuốc cho lá gan của bạn.

Tăng rau xanh, trái cây ít ngọt (bưởi, táo, cam, dâu tây) để bổ sung chất xơ, vitamin, giúp gan đào thải độc tố.
Ưu tiên ngũ cốc nguyên hạt, cá biển, đậu hũ, trứng – cung cấp protein tốt mà không gây quá tải.
Giảm chất béo bão hòa từ đồ chiên rán, thịt đỏ, thức ăn nhanh.
Hạn chế rượu bia tối đa – chỉ vài ly nhỏ mỗi tuần cũng khiến gan phải làm việc nhiều giờ để khử độc ethanol.
Bổ sung thực phẩm giàu omega-3 như cá hồi, cá thu, hạt chia, óc chó.

Vận động đều đặn – món quà không thể thay thế cho gan

Vận động là “liều thuốc vô giá” mà mọi bác sĩ đều khuyên, bởi nó giúp gan tiêu thụ mỡ, giảm kháng insulin và cân bằng đường huyết.

Không cần đến phòng gym hay bài tập phức tạp. Các hoạt động đơn giản như:

Đi bộ nhanh 30 phút mỗi ngày, 5 ngày/tuần;
Leo cầu thang thay thang máy;
Đạp xe, bơi, hoặc làm vườn cuối tuần – đều giúp gan vận hành hiệu quả hơn.

Nếu bạn ngồi làm việc nhiều, hãy đặt báo thức đứng dậy sau mỗi 60 phút. Chỉ vài động tác vươn vai, xoay khớp, hít thở sâu cũng đủ kích hoạt lưu thông máu và trao đổi chất trong gan.

Đi bộ nhanh 30 phút/ ngày.

Đi bộ nhanh 30 phút/ ngày.

Khám định kỳ – đừng để gan “kêu cứu” trong im lặng

Gan ít khi đau, nên khi có triệu chứng thì thường đã muộn. Vì thế, các bác sĩ khuyến cáo nên khám sức khỏe định kỳ 1–2 lần mỗi năm.

Các xét nghiệm cần thiết gồm:

Men gan (AST, ALT) – phát hiện sớm tổn thương tế bào gan;
Đường huyết lúc đói và HbA1c – đánh giá rối loạn đường huyết;
Mỡ máu (triglyceride, cholesterol) – nhận diện sớm nguy cơ chuyển hóa;
Siêu âm gan – giúp thấy rõ mức độ nhiễm mỡ.

Nhờ vậy, người ở giai đoạn tiền đái tháo đường có thể điều chỉnh kịp thời, tránh để “ngọn lửa âm ỉ” trong gan biến thành đám cháy lớn khó dập.

Bác sĩ Mai nhắn nhủ: “Đừng xem tiền đái tháo đường chỉ là một con số trên giấy. Nó là tín hiệu cảnh báo của cơ thể, cho bạn cơ hội quay lại với sức khỏe trước khi quá muộn.”

Chúng ta thường nghĩ bệnh chỉ đến khi có triệu chứng. Nhưng với gan và đường huyết, sự im lặng là điều đáng sợ nhất. Hãy coi mỗi bữa ăn, mỗi bước đi, mỗi buổi tập là một cách “làm mới” lá gan và giữ cơ thể khỏi vòng xoáy rối loạn chuyển hóa. Vì đôi khi, sự thay đổi nhỏ hôm nay lại là sức khỏe bền vững cho mai sau.