Ăn chậm để thở dễ: bí quyết đơn giản cho người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính

Mục lục [Ẩn]

“Ăn cơm thôi mà cũng nghẹn, cũng sặc… nhiều khi nuốt xong phải ngồi thở một lúc mới dám ăn tiếp.” Đó không phải là câu chuyện hiếm gặp ở những người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) – căn bệnh khiến mỗi hơi thở đều trở nên nặng nhọc, và cả những việc nhỏ như ăn uống cũng trở thành thử thách.

Khi “nuốt” và “thở” không còn đi cùng nhau

Với người khỏe mạnh, quá trình nuốt tưởng đơn giản nhưng thật ra là một chuỗi phối hợp tinh tế giữa nhiều cơ quan: miệng, họng, thanh quản, thực quản và hệ thần kinh.
Khi thức ăn được đưa vào họng, cơ thể lập tức ngưng thở trong chốc lát – gọi là “giai đoạn ngưng thở khi nuốt” – để đảm bảo thức ăn đi đúng hướng xuống thực quản thay vì lọt vào khí quản.

Nhưng ở người bệnh COPD, mọi thứ không còn thuận lợi như vậy. Do phổi yếu, đường thở bị hẹp, người bệnh thường luôn trong cảm giác thiếu hơi. Họ phải cố gắng hít thở liên tục, ngay cả trong lúc nhai và nuốt. Chính điều này khiến hai hoạt động – thở và nuốt – tranh nhau diễn ra cùng lúc, làm mất đi sự phối hợp tự nhiên.

Hậu quả là:

Một phần thức ăn có thể bị “vướng” lại ở cổ.
Một số trường hợp, thức ăn đi lạc vào khí quản, gây ho sặc hoặc nghẹn.
Nếu tình trạng này xảy ra thường xuyên, bệnh nhân sẽ sợ ăn, ăn ít lại, dần dẫn đến sụt cân, suy dinh dưỡng.

Nghiên cứu trên tạp chí Respiratory Medicine (Anh) từng chỉ ra rằng, có đến 35–50% bệnh nhân COPD gặp vấn đề trong quá trình nuốt, dù ở mức độ khác nhau. Đây được xem là rối loạn nuốt (dysphagia) – biến chứng khá phổ biến nhưng lại ít khi được phát hiện và điều trị đúng mức.

Cơ thể “thiếu đồng bộ” – nhiều nguyên nhân cùng lúc

Không chỉ do khó thở, người COPD còn đối diện với nhiều yếu tố khác khiến việc ăn uống trở nên khó khăn:

Đờm và dịch tiết nhiều: Khi đường thở luôn ứ đọng chất nhầy, vùng hầu họng dễ bị kích thích, làm chậm phản xạ nuốt.
Khô miệng do thuốc: Nhiều loại thuốc hít hoặc thuốc uống trong điều trị COPD có thể làm giảm tiết nước bọt, khiến thức ăn – đặc biệt là cơm khô – khó trôi hơn.
Cơ vùng cổ – họng yếu đi: Quá trình thở gắng sức kéo dài khiến các nhóm cơ này bị mỏi, không còn hoạt động nhịp nhàng như trước.
Thay đổi cấu trúc ngực – bụng: Giãn phổi, ứ khí làm tăng áp lực trong lồng ngực, ảnh hưởng đến cơ chế điều hòa của cơ hoành và thực quản.

Tất cả những yếu tố đó cộng hưởng lại, khiến người bệnh dễ bị nghẹn, sặc hoặc nuốt khó – đặc biệt khi ăn nhanh, ăn thức ăn khô hoặc ăn trong lúc mệt.

Không chỉ là nghẹn – đó có thể là tín hiệu cảnh báo

Ở người COPD, cảm giác “nuốt vướng”, “cơm mắc ở cổ” hay “ăn xong phải ho sặc” không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ.
Thức ăn hoặc nước uống lọt vào đường thở có thể dẫn tới viêm phổi hít, một biến chứng nguy hiểm, làm nặng thêm tình trạng bệnh phổi và tăng tỷ lệ nhập viện.

Nhiều bệnh nhân vì sợ nghẹn mà ăn ít, bỏ bữa, dẫn tới suy dinh dưỡng, giảm sức đề kháng, khiến phổi càng yếu hơn, vòng luẩn quẩn bệnh lý lại tiếp tục.

Điều đáng tiếc là không ít người bệnh và cả người thân coi chuyện nghẹn là bình thường, chỉ đến khi ho sặc nhiều, sụt cân rõ rệt hoặc viêm phổi tái phát mới đi khám.

Làm gì để mỗi bữa ăn dễ dàng hơn?

Tin tốt là hiện tượng nghẹn ở người COPD có thể được cải thiện đáng kể nếu người bệnh biết cách điều chỉnh lối sống và chế độ ăn.
Các chuyên gia hô hấp khuyến nghị một số biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả như sau:

Ăn chậm – nhai kỹ – nuốt từng miếng nhỏ: Đây là nguyên tắc quan trọng nhất. Việc ăn nhanh khiến phản xạ nuốt chưa kịp chuẩn bị, thức ăn dễ đi sai hướng.
Chọn thực phẩm mềm, ẩm: Cơm nên nấu dẻo, các món như cháo, súp, bún, miến mềm là lựa chọn tốt trong giai đoạn khó thở.
Ngồi thẳng khi ăn, đầu hơi cúi nhẹ: Tư thế này giúp thức ăn đi đúng đường, hạn chế nguy cơ sặc. Tuyệt đối không ăn khi đang nằm.
Không ăn khi đang mệt hoặc khó thở: Nếu đang lên cơn khó thở, nên nghỉ ngơi, hít thở sâu, làm sạch đờm trước rồi mới ăn.
Chia nhỏ bữa trong ngày: Thay vì 3 bữa lớn, có thể ăn 5–6 bữa nhỏ. Mỗi lần ăn ít hơn nhưng dễ nuốt, giảm gánh nặng cho hô hấp.
Giữ miệng ẩm và đường thở sạch: Uống đủ nước, súc miệng nhẹ sau khi dùng thuốc hít. Trước khi ăn, có thể ho nhẹ để tống đờm ra ngoài, giúp đường thở thông thoáng.

Người bệnh COPD nên ngồi thẳng khi ăn.

Nếu vẫn thường xuyên bị nghẹn, ho sặc khi ăn hoặc cảm giác “kẹt ở cổ”, người bệnh nên tới bác sĩ chuyên khoa hô hấp hoặc tai mũi họng để được kiểm tra chức năng nuốt bằng nội soi hoặc X-quang động học. Phát hiện sớm rối loạn nuốt giúp can thiệp kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.

Dinh dưỡng – “liều thuốc” phục hồi sức khỏe phổi

Dinh dưỡng đầy đủ là nền tảng quan trọng trong điều trị COPD. Cơ thể người bệnh phải tốn nhiều năng lượng hơn cho việc hít thở, vì vậy nhu cầu năng lượng cao hơn người bình thường. Nếu ăn ít, cơ thể sẽ nhanh chóng suy yếu. Người bệnh COPD nên lưu ý:

Bữa ăn của bệnh nhân COPD nên đủ đạm, chất béo tốt, vitamin và khoáng chất.
Tránh thức ăn chiên xào nhiều dầu, vì có thể gây đầy bụng, khó thở.
Nên bổ sung thêm rau xanh, trái cây, sữa hoặc thực phẩm giàu canxi và kẽm để tăng sức đề kháng.
Bên cạnh đó, việc giữ tinh thần thoải mái trong bữa ăn cũng quan trọng không kém.
Không nên vừa ăn vừa nói chuyện, không ép ăn khi người bệnh mệt, và nên tạo không gian yên tĩnh, dễ chịu để giúp họ ăn ngon miệng hơn.

Người COPD luôn phải sống cùng hơi thở ngắn, nhưng điều đó không có nghĩa là họ phải sống trong lo lắng hay sợ hãi mỗi khi cầm bát cơm. Khi hiểu rõ nguyên nhân của hiện tượng nghẹn, người bệnh và người thân có thể chủ động điều chỉnh cách ăn uống, giữ cho bữa ăn an toàn hơn, dễ chịu hơn.