Thuyên tắc phổi nghi do tác dụng phụ của thuốc tránh thai

   Nhiều người nghĩ rằng thuốc tránh thai là giải pháp tránh thai an toàn cho nữ giới. Thế nhưng trên thực tế, loại thuốc này không chỉ ảnh hưởng đến nội tiết tố mà còn có thể tác động đến hệ tuần hoàn. Câu chuyện của một phụ nữ 44 tuổi tại TP.HCM bị thuyên tắc phổi sau thời gian dài dùng thuốc tránh thai đã khiến nhiều người đặt lại câu hỏi: liệu sự tiện lợi ấy có thực sự “vô hại” như ta vẫn nghĩ?

Thuyên tắc phổi nghi do tác dụng phụ của thuốc tránh thai

   Ở tuổi 44, chị Hạ (TP.HCM) vẫn duy trì thói quen uống thuốc tránh thai hàng ngày suốt hơn 15 năm. Với chị, đó là cách đơn giản, ít phiền toái để chủ động kế hoạch sinh con, giữ nhịp sống ổn định. Mọi thứ tưởng như hoàn toàn bình thường — cho đến khi cơ thể bắt đầu gửi những tín hiệu nhỏ mà chị không để ý.

   Những ngày đầu, chị chỉ thấy hơi khó thở, mệt khi di chuyển. Nghĩ là do thiếu ngủ, chị bỏ qua. Sau vài ngày, cơn tức ngực xuất hiện thường xuyên hơn, kèm co cứng tay chân. Khi nhập viện, các bác sĩ phát hiện huyết khối ở động mạch phổi hai bên – tình trạng y khoa gọi là thuyên tắc phổi bán phần.

   Điều khiến bác sĩ chú ý là chị Hạ không hút thuốc, không béo phì, không có bệnh tim mạch. Tuy nhiên, chị có thói quen sử dụng thuốc tránh thai phối hợp lâu dài – loại chứa cả estrogen và progestin.

   Bác sĩ điều trị cho biết: “Các thuốc có chứa estrogen có thể làm thay đổi cơ chế đông máu của cơ thể. Khi đó, nguy cơ hình thành cục máu đông tăng nhẹ, đặc biệt nếu dùng trong thời gian dài.”

   Trên thế giới, mối liên hệ giữa thuốc tránh thai và huyết khối đã được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu. Báo cáo trên British Medical Journal (BMJ) cho thấy, phụ nữ dùng thuốc tránh thai phối hợp có nguy cơ huyết khối tĩnh mạch sâu hoặc thuyên tắc phổi cao hơn khoảng 3,5 lần so với người không dùng.

Tại sao thuốc tránh thai làm tăng nguy cơ thuyên tắc phổi?

   Cơ thể con người là một hệ thống tinh tế, trong đó máu luôn được giữ ở trạng thái cân bằng: đủ khả năng đông lại khi cần và tan ra khi không cần thiết. Tuy nhiên, estrogen – hormone chính trong thuốc tránh thai phối hợp – có thể làm nghiêng cán cân này.

   Theo Hiệp hội Y học Sinh sản Hoa Kỳ (ASRM), estrogen có thể tăng các yếu tố đông máu và giảm các chất chống đông tự nhiên trong cơ thể. Khi điều này xảy ra, máu dễ đặc lại, dòng chảy trong tĩnh mạch chậm hơn và cục máu đông hình thành dễ dàng hơn. Nếu cục máu đông di chuyển lên phổi, nó có thể gây tắc nghẽn động mạch phổi, dẫn đến khó thở, đau ngực hoặc nguy hiểm tính mạng.

   Không phải tất cả thuốc tránh thai đều mang nguy cơ như nhau. Thuốc chứa liều estrogen cao hơn 50 µg, hoặc dùng progestin thế hệ mới như drospirenone hay desogestrel, được ghi nhận có khả năng tăng nguy cơ huyết khối nhiều hơn so với các loại dùng levonorgestrel.

   Ngoài yếu tố thuốc, di truyền và bệnh nền cũng đóng vai trò quan trọng. Một nghiên cứu trên JAMA Internal Medicine cho thấy phụ nữ mang đột biến gen yếu tố V Leiden có thể có nguy cơ huyết khối cao gấp 30 lần nếu dùng thuốc tránh thai phối hợp. Những người mắc hội chứng kháng phospholipid (APS) – một rối loạn tự miễn khiến máu dễ đông – cũng nằm trong nhóm cần thận trọng đặc biệt.

Khi nào nguy cơ cao nhất?

   Nguy cơ huyết khối tĩnh mạch (VTE) không xuất hiện đều đặn trong suốt quá trình dùng thuốc, mà tăng mạnh ở một số giai đoạn nhất định:

• Trong năm đầu tiên sử dụng hoặc khi bắt đầu lại sau một thời gian ngưng, cơ thể phản ứng mạnh với hormone, khiến nguy cơ VTE tăng rõ rệt.
• Dùng kéo dài trên 5 – 10 năm, đặc biệt khi tuổi cao hơn hoặc lối sống ít vận động, rủi ro biến chứng trở nên rõ hơn do mạch máu và thành tĩnh mạch dần kém đàn hồi.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ huyết khối

Một số yếu tố có thể khiến nguy cơ huyết khối tĩnh mạch cao hơn, ngay cả khi dùng đúng liều:

• Ngồi lâu, ít vận động: máu dồn xuống chi dưới, lưu thông chậm, dễ hình thành cục máu đông.
• Hút thuốc lá: làm tăng nguy cơ gấp đôi khi kết hợp với thuốc tránh thai chứa estrogen.
• Béo phì, tuổi > 40, bệnh nền tim mạch: khiến lưu thông máu bị rối loạn, áp lực tuần hoàn tăng, mạch máu dễ tổn thương.
• Yếu tố di truyền: người mang đột biến gen đông máu như yếu tố V Leiden có nguy cơ huyết khối tĩnh mạch cao gấp 30 lần so với người bình thường nếu dùng thuốc tránh thai phối hợp.

Béo phì là một yếu tố nguy cơ thuyên tắc phổi.

   Triệu chứng của thuyên tắc phổi thường không điển hình: đôi khi chỉ là mệt mỏi, khó thở nhẹ hoặc tức ngực mơ hồ. Chính vì vậy, việc lắng nghe cơ thể và không chủ quan trước các thay đổi bất thường là điều hết sức quan trọng.

Phòng tránh nguy cơ – Những lưu ý quan trọng cho phụ nữ

Những ai không nên dùng thuốc tránh thai hàng ngày

   Phụ nữ trên 40 tuổi, hút thuốc lá, béo phì, hoặc có tiền sử bệnh tim mạch, huyết khối không được khuyến nghị sử dụng các loại thuốc tránh thai chứa estrogen. Ở nhóm này, thuốc có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và gây biến chứng nghiêm trọng cho hệ tuần hoàn.

Theo dõi và nhận diện sớm dấu hiệu cảnh báo

   Khi đang sử dụng thuốc, phụ nữ cần đặc biệt lưu ý các triệu chứng bất thường sau:

• Đau, sưng, nóng đỏ ở chân (nhất là một bên): có thể là dấu hiệu huyết khối tĩnh mạch sâu.
• Đột ngột khó thở, đau ngực, ho ra máu, choáng váng: cảnh báo thuyên tắc phổi.
• Đau đầu dữ dội, mờ mắt, yếu hoặc liệt nửa người: có thể là biểu hiện của tai biến mạch máu não.

   Nếu gặp các dấu hiệu này, phải ngừng thuốc ngay và đến bệnh viện cấp cứu để được xử trí kịp thời.

Thay đổi lối sống để giảm nguy cơ

   Bên cạnh đó, một lối sống khỏe mạnh cũng rất quan trọng. Bạn nên:

• Ngưng hút thuốc lá: đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất khi sử dụng thuốc tránh thai phối hợp.
• Duy trì vận động: tránh ngồi hoặc đứng quá lâu; nếu làm việc văn phòng, nên đứng dậy đi lại sau mỗi 1–2 giờ.
• Kiểm soát cân nặng và ăn uống hợp lý: giúp giảm gánh nặng cho hệ tuần hoàn và hạn chế rối loạn đông máu.

Ngừng thuốc khi có chỉ định y tế

   Trong các trường hợp như chuẩn bị phẫu thuật, phải nằm viện dài ngày, hoặc xuất hiện yếu tố nguy cơ mới, bác sĩ có thể yêu cầu ngừng thuốc tránh thai nội tiết để phòng ngừa huyết khối. Khi đó, cần tuân thủ hướng dẫn y khoa và chuyển sang biện pháp tránh thai khác, an toàn hơn cho sức khỏe.

Biện pháp tránh thai không nội tiết

   Phụ nữ có thể chọn các biện pháp tránh thai không chứa nội tiết tố, như bao cao su hoặc màng phim tránh thai VCF, để tránh thai an toàn mà không ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn, đặc biệt khi cần sử dụng trong thời gian dài.

   Việc sử dụng thuốc tránh thai nội tiết cần được cân nhắc cẩn trọng. Phụ nữ có yếu tố nguy cơ nên trao đổi với bác sĩ trước khi dùng, thường xuyên theo dõi sức khỏe và điều chỉnh lối sống để bảo vệ bản thân khỏi biến chứng huyết khối và thuyên tắc mạch.